حجامت

فواید، عوارض و انواع حجامت

حجامت امام صادق(صلواتالله و سلامه علیه): جبرئيل (صلوات الله علیه) به سفارش بر مسواك ، خلال و حجامت ،بر پيامبر خدا نازل شد .

2-تحقيقات جديد حجامت در آلمانيوهان آبل (Johann Abele) پزشك آلماني در كتاب خود با عنوان «حجات شيوه درمان آزمون شده » كه در سال 1997 چاپ شده در مورد حجامت مي گويد :

« من اعتقاد راسخ دارم كه نه تنها امروز بلكه براي هميشه ، امر حجامت را در درمان بيماريها نبايد ناديده گرفت. حجامت پديده اي است كه دخالت در خود تنظيم كردن كار  عملكرد بدن انسان دارد. امري كه هرگز با روش هاي ديگر نمي توان آن را جايگزين كرد… مطالعات ما نشان مي دهد كه در آلمان مي توان 75 درصد بيماريها را با شيوه هاي درمان طبيعي از جمله حجامت مداوا كرد. » وي در كتاب خود از بيماراني نام مي برد كه تنها با يك بار حجامت بيماري چندين ساله شان بهبود يافتهاست و مي افزايد : « جان كلام اين است كه چگونه مي توان شيوه درماني كه قادر است در كوتاهترين زمان ، بدون عوارض سوء جانبي و هزينه گران و وقتگير باعث بهبود در يك مرحله شود را به اين علت كه متعلق به دوران قرون وسطي است ناديده گرفت و از كاربرد آن صرفنظر كرد ؟ »

وي ضمن مقايسه حجامت با ساير روش هاي درماني اظهار مي دارد : « پزشكي كه با اثرات و كاربرد بادكش و حجامت در درمان بيماري هاي گوناگون آشناست، در برخورد با هر نوع بيماري بدون ترديد ، ابتدا در انديشه انجام حجامت است و بعد درمانهاي ديگر زيرا در عمل و در شرايط امروزي و با تعدد مراجعات ثابت شده كه بادكش و حجامت آسانترين وسريعترين روش درمان است » . يوهان آبل در كتاب خود به بررسي و تحقيق در مورد اثرات حجامت در مواضع مختلف بدن پرداخته است كه در اين قسمت بطور خلاصه به بيان برخي از نتايج تحقيقات وي مي پردازيم  : الف- حجامت در ناحيه سه گوشه شانه  :از اين ناحيه تمامي آسيب و التهابات ناحيه سر را مي توان معالجه نمود. همچنين حجامت در اين نقطه موجب درمان التهاب حلق و عفونت لوزه مي شود . حجامت در اين ناحيه براي درمان Epicondiltis و درد و تورم مفاصل كلاويكولار موثر است و موجب تسريع گردش خون در غده تيروئيد مي شود …

تاثیر حجامت بر افسردگی:

كساني كه دچار افسردگي بوده خلق وخوي مساعدي ندارند را بايد در اين ناحيه تحت ماساژ و بادكش قرار داد.فردي كه بمدت چهار هفته دچار Tonsilitis واكستراسيستول بود و با توجه به مصرف قابل ملاحظه اي از آنتي بيوتيك ها مداوا نگرديده بود يك روز بعد از حجامت در اين ناحيه ، به آرامش و بهبودي قلب خود دست يافت و يك هفته پس از آن ، عفونت وي برطرف شد.

ب- ناحيه صفرا و كبد  :حجامت در اين ناحيه عبور صفرا در مسير خود را تسهيل مي كند و  در مورد سندروم Post Cholocystectomy سريعا موجب بهبودي مي شود كه كمتر روش درماني با حجامت از اين نظر قابل مقايسه است. حجامت در اين ناحيه همچنين اثرات درماني بر آب مرواريد و سينوزيت مزمن دارد.

چ- ناحيه ريه  :حجامت در اين ناحيه موجب تسهيل گردش خون ريوي و آسان شدن عملكرد قلب راست شده و در مواردي مثل برونشيت ، آسم و نيز عفونت ريه موثر است. كسانيكه دچار عفونتهاي ريه هستند با حجامت مداوا مي شوند. تجربيات Bochmann – Hufeland  حاكي از موثر بودن حجامت در مبتلايان به پنوموني با تب بالا مي باشد.

د- ناحيه كليه و مثانه  :بعد از حجامت ناحيه صفرا مهمترين نقطه براي پاكيزه كردن بدن از مايعات مضر ، اين ناحيه است . حجامت در اين ناحيه انسداد در لوله هاي گلومرولار و استاز عروقي را برطرف مي سازد و در نتيجه بيماريهاي كليه و بسياري از بيماريهاي مرتبط با عملكرد كليه ها درمان مي شوند .

برخي ديگر از اثرات درماني حجامت در اين ناحيه عبارت است از : اكلامپسي ، آسم و داغ شدن بدن هنگام يائسگي . ه- ناحيه لگن خاصره كوچك و تخمدان ها  : برخي از اثرات حجامت در اين ناحيه عبارتست از :تنظيم سيستم مثانه و كليه صفرا ، تقويت جريان خون در لگن كوچك و تقويت غدد جنسي ، بهبود آرتروز كمر ، باسن و زانو ، درمان ناراحتي هاي دورن يائسگي ، فشار خون بالا ، ديسمنوره وآمنوره ، بيماريهاي پروستات ، هموروئيد و …

و- ناحيه كنترل فشار خون بالا :حجامت در اين نقطه براي رفع درد كمر و فشار خون بالا مطلوب است . معمولا فشار خون بين 30-10 ميلمتر جيوه كاهش مي يابد و براي ماهها بدون تغيير مي ماند لذا از ميزان داروي مصرفي بيمار مي توان كاست . همچنين با انجام حجامت در اين ناحيه معمولا سرگيجه ، وزوز گوش و مشاهده اجسا.م فنري در جلوي چشم رفع مي شوند.دكتر يوهان آبل در كتاب خود همچنين به بيان و توضيح موارد متعددي از بيماران كه با حجامت درمان شده اند پرداخته كه توضيح همه آنها در اينجا ميسر نمي باشد و علاقمندان مي توانند به ترجمه اين كتاب مراجعه كنند . سوال بزرگ تاريخي:حال اين سوال مطرح است كه اگر واقعا طب سنتي روش موثري براي درمان بسياري از بيماريهاست ، چرا به يكباره ترك شده است ؟ آيا مردم نسبت به گنجينه علمي خود دچار فراموشكاري شده اند يا برنامه خاصي براي نابودي آناجرا شده است ؟

مطالعه كتاب « تاريخ طب در ايران » كه نوشته دكتر سيريل الگود پزشك سفارت انگليس در دربار قاچار است حقايق تلخي را بر ما روشن مي كند . با خواندن اين كتاب متوجه مي شويم كه یکی ازروشهای نفوذ استعمارگران به کشور ، دخالت درآداب وسنن ملی وشیوه های درمانی سنتی  بوده است  و حذف طب سنتي بنا به اعتراف سيريل الگود و ساير مورخين و اطباي غربي حركتي خزنده بود كه طي دهها سال تلاش و برنامه ريزي بي وقفه حاصل شد و جهت اين حركت نيز از بالا به پايين بود يعني ابتدا شاهان و شاهزادگان را متقاعد كردند ، بعد راه آموزش طب سنتي را مسدود و در نهايت مردم را مجبور به روي آوردن به طب شيميايي كردند. سيريل الگود در كتاب خود مي گويد :

« مبارزه با طب سنتي از زمان شاه عباس صفوي كه مقارن با ورود كمپاني هند شرقي بهايران بود ، در دستور كار قرار گرفت ليكن به علت مقاومت مردمي هياتهايي كه در زمان صفويه به ايران مي آمدند توفيقي به دست نياورند . » پزشك كمپاني هند شرقي در آن زمان فردي بود به نام Fryer وي در مورد اين ناكامي مي گويد : «اينها اصلا عادت ندارند با مطالعات و تحقيقات جديد پيشرفت كنندو از اين جهت با همان تعصبي كه به مقدسات متمسكند ، به اصول طب خود چسبيده اند. » اين سخنان علاوه بر اينكه عصبانيت اين پزشك از اعتقاد مردم به طب خود را نشان مي دهد ، بيانگر شدت اعتقاد مردم آن زمان به طب سنتي در حد باورهاي مذهبي مي باشد.

آيا اگر مردم كه طبيعتا هميشه به سلامتي خود علاقمندند از طب سنتي خود نتيجه نمي ديدند و از آن راضي نبودند چنين به آن پايبندي نشان مي دادند ؟بعد از دوران صفويه به دوران قاجار مي رسيم . سيريل الگود در ادامه كتاب خود مي گويد :« ويژگي مهم دوران قاجار انتقال طب ابن سينا به طب هاروي و پاستور بود. هياتهاينمايندگي كه در اين زمان به ايران مي آمدند اغلب پزشك بودند و به اين ترتيب طب غربي به ملايمت و آهستگي در سنگرهاي طب سنتي نفوذ كرد . » واضح است كه براي غلبه بر يك ملت بايد آن را نسبت به داشته هاي خود دچار خودباختگي كرد

و كدام خودباختگي از اين بالاتر كه يك ملت بپذيرد كه براي حفظ سلامتي و درمان خود محتاج به بيگانگان است ؟ پس وقتي در اين سنگر تسليم شود ساير سنگرها را راحت تر تخليه مي كند و دقيقا به همين علت است كه هياتهاي نمايندگي غربي كه به ايران مي آمدند عمدتا از ميان پزشكان انتخاب مي شدند. سيريل الگود زماني اين اعترافات را مي گويد كه اهداف استعمار در اين مورد كاملا پياده شده و كار از كار گذشته است وي اظهار مي دارد :« بديهي است كه اكنون دور نماي طب به نحو محسوسي تغيير يافته بود.

50 سال آموزش بوسيله اساتيد خارجي نسلي را پديد آورده بود كه ديد آنها كاملا با پدرانشان متفاوت بود. اين نفوذ فرهنگ غربي به وسيله هياتهاي پزشكي در مراكز مختلف كشور تقويت شده بود و بزرگترين افتخار و اعتبار را در اين مورد بايد به اين هياتها داد. » سيريل الگود آنگاه وضع قانون منع طبابت سنتي را به عنوان آخرين ميخ تابوت ابن سينا معرفي كرده مي گويد :« در سال 1911 وضع قانون طبابت بر اساس ديپلم و مدرك صورت گرفت كه مي گفت :

هيچكس در هيچ نقطه از ايران حق اشتغال به هيچ يك از فنون طبابت را ندارد مگر اينكه از وزارت معارف اجازه نامه گرفتهيا تصديق نامه از ممالك خارجه داشته باشد.بدين ترتيب آخرين ميخ تابوتي كه حاوي جسد مرده طب سنتي بود كوبيده شد .سمت معلمي طب ابن سينا نيز منسوخ شد .

تمام اين اصطلاحات نشان مي داد كه با سپري شدن دوره مجريان طب رازي و ابن سينا ، روشهاي طبي منسوب به آنان نيز محكوم به فنا گرديده است .رسم ديرينه خدمت شاگردي نيز از بين رفت و حكيم ها ديگر نمي توانستند شاگرداني به سوي خود جلب و معلومات و تجربيات عملي خود را به آنها منتقل كنند.

تمامي اين پيشرفتها به وسيله سياست اروپا به شدت كنترل مي شد . »ملاحظه مي كنيد كه اصلا صحبت از يك حركت علمي و جايگزين منطقي در كار نيست و اصلا تحقيق و بحثي در تاريخ نمي بينيم كه مقايسه اي ميان طب رايج و طب سنتي انجام و راي به برتري طب رايج داده باشد. ما منكر پيشرفتهاي پزشكي رايج در زمينه جراحي ، اروتوپدي ، ابزار تشخيصي و خلاصه آنچه به مدد تكنولوژي و مهندسي پزشكي حاصل شده است نيستيم بلكه بحث بر سر اين است كه طب رايج در درمان بياري هاي مزمن ناكام مانده و روز به روز اين ناكامي ها و عوارض استفاده طولاني مدت از داروهاي شيميايي بيشتر رخ مي نماياند.

در چنين شرايطي احياء طب سنتي يك ضرورت است كه به قول سعدي : كهن جامه خويش پيراستن به از جامه عاريت خواستنپيامبراكرم صلي الله عليه و آله : در شب معراج وقتي به آسمان هفتم صعود كردم هيچ ملكي از ملائك از من گذر نكردند مگر اينكه گفتند اي محمد حجامت كن وامتت را به حجامت كردن و خوردن سياهدانه امر بفرما. تفسير الميزان سوره اسراء آيه 1 پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله : آنقدر جبرئيل در مورد حجامت به من سفارش كرد كه فكر كردم مبادا واجب است . (بحار الانوار ج 62 ص 126 ) شیوه انجام حجامتحجامت از دو مرحله تشکیل شده است:

الف) بادكش كردن (Cupping) : كه در گذشته دور از شاخ گاو استفاده مي شده است و هدف از اجراي آن ايجاد محيطي است كه فشار آن كمتر از فشار پيرامون خود باشد تا بدين ترتيب پوست واقع در زير ظرف مكش به درون آن رانده شود. بدین روش التهابي در پوست بوجود مي آيد و از سويي ديگر نوعي كرختي (پارستزي) در پوست حاصل مي گردد كه تيغ زدن را تحمل پذيرتر مي سازد و در عين حال قادر است رفلكسهايي را فعال سازد .ب) تيغ زدن (Scarification): در اين مرحله پس از انجام بادكش اوليه بر موضع حجامت، بادكش برداشته شده و سپس به كمك تيغ خراشهايي را در جهت موازي با محور طولي بدن وارد مي آورند و با بادكش مجدد خون از موضع حجامت جاري مي گردد البته نحوه کار بطور مکتوب از گذشتگان بدستمان نرسیده و عمدتا براساس تجارب قدیمی انجام می شود.

نکته:1) مكانهاي حجامت عبارت از موضعي مي باشد كه حجامت در آن موضع تاكيد گرديده است و شامل ناحيه بين دو كتف، ناحيه پشت ساقها، ناحيه فرق سر، ناحيه چانه مي باشد. گرچه صاحب قانون از ساير نقاط بدن نيز براي حجامت استفاده مي كرده است و وي عمل حجامت را به دو گونه تفسير و مورد استفاده قرار مي داده است كه شامل بادكش تنها و بادكش با تيغ بوده است.2 )به نظر مي رسد كه عمل حجامت منحصر به زمان ظهور اسلام نباشد زيرا هنگامي كه حجامت از سنتهاي پيامبران قلمداد شده باشد احتمال عقلي مي رساند كه در گذشته دور نيز جاري بوده است. دیده شده كه عملي معادل با حجامت موسوم به راكتا موشكا (Racta – moksha) در 2000 سال قبل نيز وجود داشته است كه از آن به عنوان يك روش درماني در اختلالات خون استفاده مي شده است.

اين عمل در نوعي از تفكر درماني موسوم به آيورودا (Ayurveda) در هندوستان متداول بوده است و پزشكان آشنا با اين تفكر امروزه آن را در هندوستان و اروپا و آمريكا ترويج مي نمايند.3) از متن احاديث و از مطالعه تاريخ، استنباط مي گردد كه حجامت در بين عرب متداول بوده است. بطوريكه در حديثي از ابي عبدالله (ع) نقل است كه مي فرمايد طب العرب في خمسه شرط الحجامه والحقنه والسعوط والقي والحمام. و امام رضا (ع) در متن رساله ذهبيه از جزئيات انجام حجامت بطور مبسوط صحبت مي فرمايند.

الف – خوراك قبل و بعد از حجامت:ائمه‏ معصومين(ع) در احاديث خود به خوراك مناسب براى قبل

و بعد از حجامت اشاره فرموده ‏اند كه در اينجا برخى از آن‏ها را بيان می‏كنيم :

1- در روايتى از عبدالملك نوفلى آمده كه بر امام صادق(ع) وارد شدم. در دست ايشان انارى ديدم. فرمود:« انارى بياور، چرا كه من از هيچ چيز به اندازه‏ شريك گرفتن در خوردن انار ناراحت نمی ‏شوم.

سپس حجامت نمود و امر فرمود كه حجامت كنم و من نيز حجامت كردم. سپس انار ديگرى خواست…»2- در روايت ديگرى حميرى می ‏گويد:

« به امام صادق‏(ع) نامه نوشتم و عرض كردم كه من خون و صفرا دارم. زمانى كه حجامت می ‏كنم، صفرا بر من غلبه مى‏كند و زمانى كه حجامت را به تأخير می ‏اندازم خون به من ضرر می‏رساند. نظر شما در اين مورد چيست؟سپس حضرت به من نامه نوشت كه حجامت كن و براى تاثير حجامت ماهى تازه بخور. دوباره مسئله را سئوال كردم. ايشان نوشت حجامت كن و ماهى تازه با آب و نمك بخور. اين كار را انجام دادم و سلامتيافتم.» البته از متن حديث چنين برمی ‏آيد كه دستور مصرف ماهى تازه براى چنين شخصى با وضعيت خاص خود بوده است نه براى همه‏ مردم.

3- مرد ديگرى روايت می ‏كند كه خدمت امام صادق ‏عليه السلام بودم. حضرت، حجّام خواست و فرمود : ابزار حجامت را بشوى و انارى خواست و ميل فرمود و پس از اين كه از حجامت فارغ شد، انار ديگرى خواست و ميل كرد و فرمود اين كار مُرار (صفرا) را فرو می ‏نشاند.

4- امام حسن عسكرى‏ عليه السلام می ‏فرمايد :« بعد از حجامت انار شيرين ميل كنيد، چون انار خون را آرام می كند و آن را در مسير خود صاف می ‏گرداند.»5- يك روز امام رضا عليه السلام فرمود : « اى معتب، براى من ماهى تازه تهيه كن. مي خواهم حجامت كنم. تهيه كردم. پس فرمود: اى معتب براى من سوپى درست كن. سوپ را براى ايشان درست كردم و حضرت از آن تناول فرمود.»

6- امام رضا عليه السلام در رساله‏ ذهبيّه، فرمايش مفصّلى در مورد خوراك بعد از حجامت دارند كه قسمتى از آن را در اينجا می ‏آوريم:« پس از استحمام بايد موضع فصد و حجامت را به وسيله‏ پارچه‏ كركى يا ابريشمى يا دستمال نخى كه لطيف و نرم باشد، بپوشانيد. بعد يك حبه از تِرياق اكبر (نام يك داروى قديم) به اندازه‏ ماش ميل كنيد.پس از حجامت و فصد، آب ميوه بنوشيد و اگر ميوه نيست، شربت بالنگ مصرف كنيد و در جايى كه اين امكانات وجود ندارد، بالنگ را زير دندان بگيريد و روى آن جرعه‏اى آب نيم‏گرم بنوشيد.اما در فصل سرما بايد سكنجبين عسلى  استفاده شود كه اين شربت شما را از بيماری‏هاى خطرناك لقوه، برص، بهق و جذام به اراده‏ى خداوند ايمن خواهد داشت.

امام رضا (ع): سفارش می ‏كنم كه پس از حجامت يا فصد، آب انار را با مكيدن آن بنوشيد. مكيدن آب انار خون را زنده و تن را با نشاط خواهد ساخت.پس از حجامت و فصد از خوردن غذاهاى نمك‏دار تا مدت 3 ساعت بپرهيزيد، چون اگر اين پرهيز مراعات نشود، بعيد نيست كه انسان به بيمارى جرب دچار شود…»

ب – پرهيز از اینکار به هنگام گرسنگى :از مجموعه‏ى احاديث و روايات برمی ‏آيد كه حجامت بايد در زمان سيرى انجام شود و انجام آن به هنگام گرسنگى مضرّ است.

از امام صادق ‏عليه السلام روايت شده كه:« حجامت بعد از غذا خوردن باعث دفع عرق شده و قوّت ‏بخش بدن است.»

حضرت صادق ‏عليه السلام فرمود :« از حجامت در حال گرسنگى بپرهيزيد.»حضرت هم‏چنين فرمود: « بعد از خوردن طعام، با حجامت خون جمع می ‏شود و بيمارى دفع می ‏گردد. اما اگر قبل از خوردن غذا حجامت انجام شود، خون دفع مي شود، ولى بيمارى در بدن می ‏ماند.»

ج – دعاى حجامت امام رضا عليه السلام :امام رضا عليه السلام براى حجامت دعاى خاصى ذكر فرموده‏ اند. اين مطلب اهميت همراهى درمان روحى و دعا درمانى با درمان‏هاى جسمى در طبّ اسلامى را اثبات می ‏كند. متن دعا چنين است :« وقتى خواستى حجامت كنى، چهار زانو جلوى حجّام بنشين و بگو:

اَعوذ بِالّلهِ الكَريم فى حِجامَتى مِنَ العَين فِى الدَّم وَ مِن كُلّ سوءِ وَ الاَعلالِ وَ الاَسقام وَ الاَوجاع وَ الاَمراض وَ اَسئَلُكَ العافِيةَ وَ المُعافاة وَ الشِّفاءِ مِن كُلّ داء.» (بحار، ج 62 ص 117)يعنى: « در حجامت خود به خداوند كريم پناه می ‏برم از خونريزى و از هر ناراحتي، علت، سختى‏ و درد و مرضي و (خداوندا) از تو عافيت و اسباب عافيت و شفاى از هر بيمارى‏ را طلب می كنم.»د – پرهيز از مقاربت و هيجان‏هاى عصبى قبل و بعد از حجامت :امام رضاعليه السلام در رساله‏ ذهبيّه می ‏فرمايد :« فصد و حجامت پس از عمل جماع خوب نيست. بايد ميان جماع و حجامت و فصد، حداقل دوازده ساعت فاصله باشد… پس از حجامت نبايد بلافاصله به زنان نزديك شد.به علاوه مقرر است كه انسان بعد از حجامت، از حركت زياد و خشم و هيجان بپرهيزد.»

مقالات مرتبط:

حجامت در فصل بهار،

برای هماهنگی و رزرو نوبت بر روی کلمه شماره کلیک کنید.

و می توانید برای رزرو نوبت با شماره های:

02188976563-88953703 تماس بگیرید.

دوستدار سلامتی شما

دکتر مهدی فهیمی