حجامت

حجامت امام صادق(صلواتالله و سلامه علیه): جبرئیل (صلوات الله علیه) به سفارش بر مسواک ، خلال و حجامت ،بر پیامبر خدا نازل شد .

۲-تحقیقات جدید حجامت در آلمانیوهان آبل (Johann Abele) پزشک آلمانی در کتاب خود با عنوان

«حجات شیوه درمان آزمون شده » که در سال ۱۹۹۷ چاپ شده در مورد حجامت می گوید :

« من اعتقاد راسخ دارم که نه تنها امروز بلکه برای همیشه ، امر حجامت را در درمان بیماریها نباید نادیده گرفت.

حجامت پدیده ای است که دخالت در خود تنظیم کردن کار  عملکرد بدن انسان دارد.

امری که هرگز با روش های دیگر نمی توان آن را جایگزین کرد… مطالعات ما نشان می دهد

که در آلمان می توان ۷۵ درصد بیماریها را با شیوه های درمان طبیعی از جمله حجامت مداوا کرد. »

وی در کتاب خود از بیمارانی نام می برد که تنها با یک بار حجامت بیماری چندین ساله شان بهبود یافتهاست و می افزاید :

« جان کلام این است که چگونه می توان شیوه درمانی که قادر است در کوتاهترین زمان ،

بدون عوارض سوء جانبی و هزینه گران و وقتگیر باعث بهبود در یک مرحله شود

را به این علت که متعلق به دوران قرون وسطی است نادیده گرفت و از کاربرد آن صرفنظر کرد ؟ »

وی ضمن مقایسه حجامت با سایر روش های درمانی اظهار می دارد :

« پزشکی که با اثرات و کاربرد بادکش و حجامت در درمان بیماری های گوناگون آشناست،

در برخورد با هر نوع بیماری بدون تردید ، ابتدا در اندیشه انجام حجامت است

و بعد درمانهای دیگر زیرا در عمل و در شرایط امروزی و با تعدد مراجعات ثابت شده

که بادکش و حجامت آسانترین وسریعترین روش درمان است » .

یوهان آبل در کتاب خود به بررسی و تحقیق در مورد اثرات حجامت در مواضع مختلف بدن پرداخته است

که در این قسمت بطور خلاصه به بیان برخی از نتایج تحقیقات وی می پردازیم  :

الف- حجامت در ناحیه سه گوشه شانه  :از این ناحیه تمامی آسیب

و التهابات ناحیه سر را می توان معالجه نمود. همچنین حجامت در این نقطه موجب درمان التهاب حلق

و عفونت لوزه می شود . حجامت در این ناحیه برای درمان Epicondiltis

و درد و تورم مفاصل کلاویکولار موثر است و موجب تسریع گردش خون در غده تیروئید می شود …

کسانی که دچار افسردگی بوده خلق وخوی مساعدی ندارند را باید در این ناحیه تحت ماساژ

و بادکش قرار داد.فردی که بمدت چهار هفته دچار Tonsilitis واکستراسیستول بود

و با توجه به مصرف قابل ملاحظه ای از آنتی بیوتیک ها مداوا نگردیده بود یک روز بعد از حجامت در این ناحیه ،

به آرامش و بهبودی قلب خود دست یافت و یک هفته پس از آن ، عفونت وی برطرف شد.

ب- ناحیه صفرا و کبد  :حجامت در این ناحیه عبور صفرا در مسیر خود را تسهیل می کند و

 در مورد سندروم Post Cholocystectomy سریعا موجب بهبودی می شود که کمتر

روش درمانی با حجامت از این نظر قابل مقایسه است.

حجامت در این ناحیه همچنین اثرات درمانی بر آب مروارید و سینوزیت مزمن دارد.

چ- ناحیه ریه  :حجامت در این ناحیه موجب تسهیل گردش خون ریوی

و آسان شدن عملکرد قلب راست شده و در مواردی مثل برونشیت ،

آسم و نیز عفونت ریه موثر است. کسانیکه دچار عفونتهای ریه هستند با حجامت مداوا می شوند.

تجربیات Bochmann – Hufeland  حاکی از موثر بودن حجامت در مبتلایان به پنومونی با تب بالا می باشد.

د- ناحیه کلیه و مثانه  :بعد از حجامت ناحیه صفرا مهمترین نقطه برای پاکیزه کردن بدن از مایعات مضر ،

این ناحیه است . حجامت در این ناحیه انسداد در لوله های گلومرولار و استاز عروقی را برطرف می سازد

و در نتیجه بیماریهای کلیه و بسیاری از بیماریهای مرتبط با عملکرد کلیه ها درمان می شوند .

برخی دیگر از اثرات درمانی حجامت در این ناحیه عبارت است از : اکلامپسی ،

آسم و داغ شدن بدن هنگام یائسگی . ه- ناحیه لگن خاصره کوچک و تخمدان ها  :

برخی از اثرات حجامت در این ناحیه عبارتست از :تنظیم سیستم مثانه و کلیه صفرا ،

تقویت جریان خون در لگن کوچک و تقویت غدد جنسی ، بهبود آرتروز کمر ، باسن و زانو ،

درمان ناراحتی های دورن یائسگی ، فشار خون بالا ، دیسمنوره وآمنوره ، بیماریهای پروستات ، هموروئید و …

و- ناحیه کنترل فشار خون بالا :حجامت در این نقطه برای رفع درد کمر و فشار خون بالا مطلوب است .

معمولا فشار خون بین ۳۰-۱۰ میلمتر جیوه کاهش می یابد و برای ماهها بدون تغییر می ماند

لذا از میزان داروی مصرفی بیمار می توان کاست . همچنین با انجام حجامت در این ناحیه معمولا سرگیجه ،

وزوز گوش و مشاهده اجسا.م فنری در جلوی چشم رفع می شوند.دکتر یوهان آبل در کتاب خود

همچنین به بیان و توضیح موارد متعددی از بیماران که با حجامت درمان شده اند پرداخته

که توضیح همه آنها در اینجا میسر نمی باشد و علاقمندان می توانند به ترجمه این کتاب مراجعه کنند .

سوال بزرگ تاریخی:حال این سوال مطرح است که اگر واقعا طب سنتی روش موثری برای درمان بسیاری از بیماریهاست ،

چرا به یکباره ترک شده است ؟ آیا مردم نسبت به گنجینه علمی خود دچار فراموشکاری شده اند

یا برنامه خاصی برای نابودی آناجرا شده است ؟ مطالعه کتاب « تاریخ طب در ایران »

که نوشته دکتر سیریل الگود پزشک سفارت انگلیس در دربار قاچار است حقایق تلخی را بر ما روشن می کند .

با خواندن این کتاب متوجه می شویم که یکی ازروشهای نفوذ استعمارگران به کشور ،

دخالت درآداب وسنن ملی وشیوه های درمانی سنتی  بوده است 

و حذف طب سنتی بنا به اعتراف سیریل الگود و سایر مورخین و اطبای غربی حرکتی خزنده بود

که طی دهها سال تلاش و برنامه ریزی بی وقفه حاصل شد و جهت این حرکت نیز از بالا به پایین بود

یعنی ابتدا شاهان و شاهزادگان را متقاعد کردند ، بعد راه آموزش طب سنتی را مسدود

و در نهایت مردم را مجبور به روی آوردن به طب شیمیایی کردند. سیریل الگود در کتاب خود می گوید :

« مبارزه با طب سنتی از زمان شاه عباس صفوی که مقارن با ورود کمپانی هند شرقی بهایران بود ،

در دستور کار قرار گرفت لیکن به علت مقاومت مردمی هیاتهایی که در زمان صفویه به ایران می آمدند توفیقی به دست نیاورند . »

پزشک کمپانی هند شرقی در آن زمان فردی بود به نام Fryer وی در مورد این ناکامی می گوید :

«اینها اصلا عادت ندارند با مطالعات و تحقیقات جدید پیشرفت کنند

و از این جهت با همان تعصبی که به مقدسات متمسکند ، به اصول طب خود چسبیده اند. »

این سخنان علاوه بر اینکه عصبانیت این پزشک از اعتقاد مردم به طب خود را نشان می دهد ،

بیانگر شدت اعتقاد مردم آن زمان به طب سنتی در حد باورهای مذهبی می باشد.

آیا اگر مردم که طبیعتا همیشه به سلامتی خود علاقمندند از طب سنتی خود نتیجه نمی دیدند

و از آن راضی نبودند چنین به آن پایبندی نشان می دادند ؟بعد از دوران صفویه به دوران قاجار می رسیم .

سیریل الگود در ادامه کتاب خود می گوید :« ویژگی مهم دوران قاجار انتقال طب ابن سینا به طب هاروی و پاستور بود.

هیاتهاینمایندگی که در این زمان به ایران می آمدند اغلب پزشک بودند

و به این ترتیب طب غربی به ملایمت و آهستگی در سنگرهای طب سنتی نفوذ کرد . »

واضح است که برای غلبه بر یک ملت باید آن را نسبت به داشته های خود دچار خودباختگی کرد

و کدام خودباختگی از این بالاتر که یک ملت بپذیرد که برای حفظ سلامتی و درمان خود محتاج به بیگانگان است ؟

پس وقتی در این سنگر تسلیم شود سایر سنگرها را راحت تر تخلیه می کند و دقیقا به همین علت است

که هیاتهای نمایندگی غربی که به ایران می آمدند عمدتا از میان پزشکان انتخاب می شدند.

سیریل الگود زمانی این اعترافات را می گوید که اهداف استعمار در این مورد کاملا پیاده شده

و کار از کار گذشته است وی اظهار می دارد :« بدیهی است که اکنون دور نمای طب به نحو محسوسی تغییر یافته بود.

۵۰ سال آموزش بوسیله اساتید خارجی نسلی را پدید آورده بود که دید آنها کاملا با پدرانشان متفاوت بود.

این نفوذ فرهنگ غربی به وسیله هیاتهای پزشکی در مراکز مختلف کشور تقویت شده بود

و بزرگترین افتخار و اعتبار را در این مورد باید به این هیاتها داد. »

سیریل الگود آنگاه وضع قانون منع طبابت سنتی را به عنوان آخرین میخ تابوت ابن سینا معرفی کرده می گوید :

« در سال ۱۹۱۱ وضع قانون طبابت بر اساس دیپلم و مدرک صورت گرفت که می گفت :

هیچکس در هیچ نقطه از ایران حق اشتغال به هیچ یک از فنون طبابت را ندارد مگر اینکه از وزارت معارف اجازه نامه گرفته

یا تصدیق نامه از ممالک خارجه داشته باشد.بدین ترتیب آخرین میخ تابوتی که حاوی جسد مرده طب سنتی بود کوبیده شد .

سمت معلمی طب ابن سینا نیز منسوخ شد . تمام این اصطلاحات نشان می داد

که با سپری شدن دوره مجریان طب رازی و ابن سینا ، روشهای طبی منسوب به آنان نیز محکوم به فنا گردیده است .

رسم دیرینه خدمت شاگردی نیز از بین رفت و حکیم ها دیگر نمی توانستند

شاگردانی به سوی خود جلب و معلومات و تجربیات عملی خود را به آنها منتقل کنند.

تمامی این پیشرفتها به وسیله سیاست اروپا به شدت کنترل می شد . »ملاحظه می کنید

که اصلا صحبت از یک حرکت علمی و جایگزین منطقی در کار نیست و اصلا تحقیق

و بحثی در تاریخ نمی بینیم که مقایسه ای میان طب رایج و طب سنتی انجام و رای به برتری طب رایج داده باشد.

ما منکر پیشرفتهای پزشکی رایج در زمینه جراحی ، اروتوپدی ، ابزار تشخیصی

و خلاصه آنچه به مدد تکنولوژی و مهندسی پزشکی حاصل شده است نیستیم بلکه بحث بر سر این است

که طب رایج در درمان بیاری های مزمن ناکام مانده و روز به روز این ناکامی ها

و عوارض استفاده طولانی مدت از داروهای شیمیایی بیشتر رخ می نمایاند.

در چنین شرایطی احیاء طب سنتی یک ضرورت است که به قول سعدی :

کهن جامه خویش پیراستن به از جامه عاریت خواستنپیامبراکرم صلی الله علیه و آله :

در شب معراج وقتی به آسمان هفتم صعود کردم هیچ ملکی از ملائک از من گذر نکردند

مگر اینکه گفتند ای محمد حجامت کن وامتت را به حجامت کردن و خوردن سیاهدانه امر بفرما.

تفسیر المیزان سوره اسراء آیه ۱ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله :

آنقدر جبرئیل در مورد حجامت به من سفارش کرد که فکر کردم مبادا واجب است .

(بحار الانوار ج ۶۲ ص ۱۲۶ ) شیوه انجام حجامتحجامت از دو مرحله تشکیل شده است:

الف) بادکش کردن (Cupping) : که در گذشته دور از شاخ گاو استفاده می شده است

و هدف از اجرای آن ایجاد محیطی است که فشار آن کمتر از فشار پیرامون خود باشد

تا بدین ترتیب پوست واقع در زیر ظرف مکش به درون آن رانده شود. بدین روش التهابی در پوست بوجود می آید

و از سویی دیگر نوعی کرختی (پارستزی) در پوست حاصل می گردد که تیغ زدن را تحمل پذیرتر می سازد

و در عین حال قادر است رفلکسهایی را فعال سازد .ب) تیغ زدن (Scarification):

در این مرحله پس از انجام بادکش اولیه بر موضع حجامت، بادکش برداشته شده

و سپس به کمک تیغ خراشهایی را در جهت موازی با محور طولی بدن وارد می آورند

و با بادکش مجدد خون از موضع حجامت جاری می گردد

البته نحوه کار بطور مکتوب از گذشتگان بدستمان نرسیده و عمدتا براساس تجارب قدیمی انجام می شود.

نکته:۱) مکانهای حجامت عبارت از موضعی می باشد که حجامت در آن موضع تاکید گردیده است

و شامل ناحیه بین دو کتف، ناحیه پشت ساقها، ناحیه فرق سر، ناحیه چانه می باشد.

گرچه صاحب قانون از سایر نقاط بدن نیز برای حجامت استفاده می کرده است

و وی عمل حجامت را به دو گونه تفسیر و مورد استفاده قرار می داده است

که شامل بادکش تنها و بادکش با تیغ بوده است.۲ )به نظر می رسد که عمل حجامت منحصر به زمان ظهور اسلام نباشد

زیرا هنگامی که حجامت از سنتهای پیامبران قلمداد شده باشد احتمال عقلی می رساند

که در گذشته دور نیز جاری بوده است. دیده شده که عملی معادل با حجامت موسوم

به راکتا موشکا (Racta – moksha) در ۲۰۰۰ سال قبل نیز وجود داشته است

که از آن به عنوان یک روش درمانی در اختلالات خون استفاده می شده است.

این عمل در نوعی از تفکر درمانی موسوم به آیورودا (Ayurveda) در هندوستان متداول بوده است

و پزشکان آشنا با این تفکر امروزه آن را در هندوستان و اروپا و آمریکا ترویج می نمایند.۳)

از متن احادیث و از مطالعه تاریخ، استنباط می گردد که حجامت در بین عرب متداول بوده است.

بطوریکه در حدیثی از ابی عبدالله (ع) نقل است که می فرماید

طب العرب فی خمسه شرط الحجامه والحقنه والسعوط والقی والحمام.

و امام رضا (ع) در متن رساله ذهبیه از جزئیات انجام حجامت بطور مبسوط صحبت می فرمایند.

الف – خوراک قبل و بعد از حجامت:ائمه‏ معصومین(ع) در احادیث خود به خوراک مناسب براى قبل

و بعد از حجامت اشاره فرموده ‏اند که در اینجا برخى از آن‏ها را بیان می‏کنیم :

۱- در روایتى از عبدالملک نوفلى آمده که بر امام صادق(ع) وارد شدم. در دست ایشان انارى دیدم.

فرمود:« انارى بیاور، چرا که من از هیچ چیز به اندازه‏ شریک گرفتن در خوردن انار ناراحت نمی ‏شوم.

سپس حجامت نمود و امر فرمود که حجامت کنم و من نیز حجامت کردم.

سپس انار دیگرى خواست…»۲- در روایت دیگرى حمیرى می ‏گوید:

« به امام صادق‏(ع) نامه نوشتم و عرض کردم که من خون و صفرا دارم. زمانى که حجامت می ‏کنم،

صفرا بر من غلبه مى‏کند و زمانى که حجامت را به تأخیر می ‏اندازم خون به من ضرر می‏رساند.

نظر شما در این مورد چیست؟سپس حضرت به من نامه نوشت که حجامت کن

و براى تاثیر حجامت ماهى تازه بخور. دوباره مسئله را سئوال کردم.

ایشان نوشت حجامت کن و ماهى تازه با آب و نمک بخور. این کار را انجام دادم و سلامتیافتم.»

البته از متن حدیث چنین برمی ‏آید که دستور مصرف ماهى تازه براى چنین شخصى با وضعیت خاص خود بوده است نه براى همه‏ مردم.

۳- مرد دیگرى روایت می ‏کند که خدمت امام صادق ‏علیه السلام بودم. حضرت، حجّام خواست و فرمود :

ابزار حجامت را بشوى و انارى خواست و میل فرمود و پس از این که از حجامت فارغ شد،

انار دیگرى خواست و میل کرد و فرمود این کار مُرار (صفرا) را فرو می ‏نشاند.

۴- امام حسن عسکرى‏ علیه السلام می ‏فرماید :« بعد از حجامت انار شیرین میل کنید،

چون انار خون را آرام می کند و آن را در مسیر خود صاف می ‏گرداند.»۵- یک روز امام رضا علیه السلام فرمود :

« اى معتب، براى من ماهى تازه تهیه کن. می خواهم حجامت کنم. تهیه کردم. پس فرمود:

اى معتب براى من سوپى درست کن. سوپ را براى ایشان درست کردم و حضرت از آن تناول فرمود.»

۶- امام رضا علیه السلام در رساله‏ ذهبیّه، فرمایش مفصّلى در مورد خوراک بعد از حجامت دارند

که قسمتى از آن را در اینجا می ‏آوریم:« پس از استحمام باید موضع فصد

و حجامت را به وسیله‏ پارچه‏ کرکى یا ابریشمى یا دستمال نخى که لطیف و نرم باشد، بپوشانید.

بعد یک حبه از تِریاق اکبر (نام یک داروى قدیم) به اندازه‏ ماش میل کنید.پس از حجامت و فصد،

آب میوه بنوشید و اگر میوه نیست، شربت بالنگ مصرف کنید و در جایى که این امکانات وجود ندارد،

بالنگ را زیر دندان بگیرید و روى آن جرعه‏اى آب نیم‏گرم بنوشید.اما در فصل سرما باید سکنجبین عسلى  استفاده شود

که این شربت شما را از بیماری‏هاى خطرناک لقوه، برص، بهق و جذام به اراده‏ى خداوند ایمن خواهد داشت.

امام رضا (ع): سفارش می ‏کنم که پس از حجامت یا فصد، آب انار را با مکیدن آن بنوشید.

مکیدن آب انار خون را زنده و تن را با نشاط خواهد ساخت.پس از حجامت و فصد از خوردن غذاهاى نمک‏دار تا مدت ۳ ساعت بپرهیزید،

چون اگر این پرهیز مراعات نشود، بعید نیست که انسان به بیمارى جرب دچار شود…»

ب – پرهیز از اینکار به هنگام گرسنگى :از مجموعه‏ى احادیث و روایات برمی ‏آید

که حجامت باید در زمان سیرى انجام شود و انجام آن به هنگام گرسنگى مضرّ است.

از امام صادق ‏علیه السلام روایت شده که:« حجامت بعد از غذا خوردن باعث دفع عرق شده و قوّت ‏بخش بدن است.»

حضرت صادق ‏علیه السلام فرمود :« از حجامت در حال گرسنگى بپرهیزید.»حضرت هم‏چنین فرمود:

« بعد از خوردن طعام، با حجامت خون جمع می ‏شود و بیمارى دفع می ‏گردد.

اما اگر قبل از خوردن غذا حجامت انجام شود، خون دفع می شود، ولى بیمارى در بدن می ‏ماند.»

ج – دعاى حجامت امام رضا علیه السلام :امام رضا علیه السلام براى حجامت دعاى خاصى ذکر فرموده‏ اند.

این مطلب اهمیت همراهى درمان روحى و دعا درمانى با درمان‏هاى جسمى در طبّ اسلامى را اثبات می ‏کند.

متن دعا چنین است :« وقتى خواستى حجامت کنى، چهار زانو جلوى حجّام بنشین و بگو:

اَعوذ بِالّلهِ الکَریم فى حِجامَتى مِنَ العَین فِى الدَّم وَ مِن کُلّ سوءِ وَ الاَعلالِ وَ الاَسقام وَ الاَوجاع وَ الاَمراض وَ اَسئَلُکَ العافِیهَ وَ المُعافاه وَ الشِّفاءِ مِن کُلّ داء.» (بحار، ج ۶۲ ص ۱۱۷)یعنى: « در حجامت خود به خداوند کریم پناه می ‏برم از خونریزى

و از هر ناراحتی، علت، سختى‏ و درد و مرضی و (خداوندا) از تو عافیت و اسباب عافیت

و شفاى از هر بیمارى‏ را طلب می کنم.»د – پرهیز از مقاربت و هیجان‏هاى عصبى قبل و بعد از حجامت :امام رضاعلیه السلام در رساله‏ ذهبیّه می ‏فرماید :« فصد و حجامت پس از عمل جماع خوب نیست. باید میان جماع و حجامت و فصد، حداقل دوازده ساعت فاصله باشد… پس از حجامت نباید بلافاصله به زنان نزدیک شد.به علاوه مقرر است که انسان بعد از حجامت، از حرکت زیاد و خشم و هیجان بپرهیزد.»