به نقل از جام جم : بر اساس روال یونسکو در بحث میراث ناملموس، هر ساله هر یک از کشورها فقط می توانند یک پرونده برای ثبت به این سازمان بین المللی ارائه کنند که شورای سیاستگذاری ثبت میراث معنوی نیز از بین موضوعات مختلف پرونده طب سنتی را راهی این سازمان کرده است تا امسال مطرح شود. قرار است هشتمین اجلاس کمیته میراث معنوی یونسکو، حدود یک ماه دیگر در باکو، پایتخت آذربایجان برگزار شود؛ کشوری که سال گذشته میلادی با به ثبت رساندن تار به نام خودش باعث نارضایتی بسیاری از ایرانی ها از عملکرد ارائه دهندگان پرونده میراث کشور شد.
مسئولان سازمان میراث فرهنگی پرونده طب سنتی را یک پرونده کامل و جامع می دانند که به تائید شورای ثبت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز رسیده و اظهار امیدواری می کنند در هشتمین اجلاس کمیته میراث معنوی یونسکو در فهرست میراث معنوی جهان به ثبت برسد.
در سال های گذشته میان پرونده های به ثبت رسیده، نوروز نخستین پرونده از ایران بود که به اتفاق کشورهای همسایه در فهرست میراث جهانی جای گرفت. ردیف موسیقی ایرانی، قالیبافی استان فارس، آیین های پهلوانی، قالیشویی مشهد اردهال، تعزیه، روش سنتی قالیبافی در کاشان، موسیقی بخشی های خراسان، فناوری ساخت لنچ در جنوب ایران و نقالی قصه های ایرانی از جمله پرونده های ثبت شده ایران در یونسکوست.
شهرت ایرانیان در طب و نجوم
طب سنتی، سابقه دیرینه و عمیق و در عین حال وسیع در سرزمین مان دارد تا آنجا که به عقیده برخی محققان مزیت ایرانیان که به آن شهرت یافته بودند در طب و نجوم است. البته وقتی صحبت از طب سنتی ایران می شود منظور این نیست که ایران کاملا جدا از سایر کشورها و ملل دیگر فقط و فقط خودش به چنین ابتکارات و پیشرفت هایی در آن زمان دست یافته و دیگران را از آن هیچ خبری نبوده است. بر اساس گفته تاریخ نویسان از حدود هزاره سوم قبل از میلاد در برخی جوامع متمدن در جنوب غربی ایران فضای علمی وجود داشته است، اما معرفت علمی که در طول تاریخ نصیب بشر شده حاصل تلاش های فکری و موفقیت های نه یک فرد و نه یک گروه و ملت، بلکه ملت های متعددی بوده است، زیرا فرهنگ های گوناگون از دیر زمان با یکدیگر ارتباط داشته و دارند و به همین دلیل اندیشه ها از یک منطقه به منطقه دیگر و از یک دهن به دهن دیگر جریان می یافته است.
به اعتقاد برخی محققان، دانش پزشکی ایرانیان باستان هر چند اصالتا منشأ و محتوای قومی و ملی داشته، اما باید گفت بدون تاثیر از علم و تمدن بابلی نبوده است. البته طب ناحیه بین النهرین در سطح پایین تحول باقی ماند و با آن که دانش پزشکی مردم بین النهرین غرق در خرافات بود، اما جنبه های مثبتی هم با خود داشت که بخشی به ایرانیان و یونانیان مربوط بود و آن بخشی که به یونان منتقل شد همراه با پزشکی مصریان راه را برای اصلاحات بقراط در قرن پنجم پیش از میلاد هموار کرد و نماد مار علاوه بر کارکردهای دینی و دنیایی، نماد شاغلان پزشکی و بهداشتی ایلامیان باستان بوده است.
در مورد سابقه آموزش طب در کشور می توان آن را به بخش های متعدد تقسیم کرد چنان که برخی محققان به دوره های آریایی، هخامنشیان، اشکانی و ساسانی تقسیم می کنند، اما طریق بهتر آن است که به دو دوره تقسیم می شود.
دوره اول از دوران اساطیری شروع و تا گشایش دانشگاه جندی شاپور ادامه دارد و دوره دوم از آغاز تاسیس دانشگاه جندی شاپور تا سقوط حکومت ساسانیان به دست مسلمانان را شامل می شود. گرچه دانشگاه جندی شاپور تا حدود دو قرن پس از اسلام آوردن ایرانیان به کار خود ادامه داد و حتی شاگردان آن پایه گذار دانشگاه بغداد بودند، ولی پس از اسلام آوردن ایرانیان، شکوفه های علمی خاصی در همه زمینه های علم و ادب و از جمله پزشکی در ایران به وجود آمد.
محمدرضا شمس، رئیس دانشکده طب سنتی و رئیس مرکز فرهنگ، آداب و میراث فرهنگی که مسئولیت گردآوردی موضوعات این پرونده را به عهده داشت به «جام جم» گفت: یکی از مهم ترین میراث های به جا مانده از دوران گذشته در بُعد معنوی در تمدن و فرهنگ سایرانی ـ اسلامی مکتب طب سنتی ماست؛ مکتبی توحیدی که شامل رشته های پزشکی، فلسفه، حکمت، نجوم و… می شود. به گفته وی، طب سنتی ایرانی ـ اسلامی برگرفته از دستورالعمل، نشانه ها و روش هایی است که قبل از اسلام و بعد از اسلام وجود داشته که بر همگان روشن است رشد و تعالی آن بعد از اسلام در ایران بسیار پررنگ و پرمنزلت شده است به شکلی که قرن ها کتاب های طبی نوشته شده توسط دانشمندان مسلمان ایرانی ـ اسلامی در دانشگاه های اروپا تدریس می شده است.
وی افزود: در ایران باستان ما حتی در اوستا دستورات بهداشتی داشتیم و در زمان ساسانیان نیز وجود مراکز آموزشی بزرگ و بی نظیر جندی شاپور موید وجود مکتبی فراگیر و پویا در زمینه طب سنتی بوده است.
رئیس مرکز فرهنگ، آداب و میراث فرهنگی گفت: برای آن که عضو مهم و تاثیر گذار پویایی علم در جهان را بتوانیم بشناسانیم باید گفت پیشینه این طب از چند قرن قبل از اسلام در جندی شاپور بوده و نشان می دهد ما در ایران طب پیشرفته ای داشتیم، البته در این علم از مکتب های سایر کشورها از جمله تمدن رم و دانشمندانی از هند در جندی شاپور حضور داشتند.
خوشبختانه در طب سنتی با توجه به تاسیس دانشکده های طب سنتی که اولین آن در دانشگاه علوم پزشکی تهران بوده است، مستندات بسیار خوبی چه از نظر منابع مکتوب و چه دانشمندانی که در این حوزه کار کردند، وجود دارد.
وجود 10 هزار عنوان کتاب در طب سنتی
شمس با اشاره به این که ثبت پرونده طب سنتی در سازمان یونسکو می تواند به اعتبار بخشی میراث گذشته مان بینجامد، گفت: ما از چند سال قبل در سمینار طب عامیانه، همکاری خوبی با سازمان میراث فرهنگی شروع کردیم و پرونده طب سنتی در سطح ملی به ثبت رسیده و برای ارائه پرونده آن به یونسکو توانستیم مستنداتی به سازمان میراث ارائه کنیم.
وی گفت: حداقل بیش از ده هزار عنوان کتاب در مورد طب سنتی ایران وجود دارد که چند هزار عنوان آن در ایران نگهداری می شود و باقی در کشورهای هند، پاکستان و افغانستان است. همچنین در ایران بیش از 500 پزشک نامدار از دوران پیش از اسلام و بعد از اسلام وجود داشتند.
ارائه مدارک قابل قبول برای ثبت
دکتر امیر هومن کاظمی از گردآورندگان اطلاعات پرونده طب سنتی نیز در ارتباط با اقدامات انجام شده برای ثبت بین المللی پرونده طب سنتی به «جام جم» گفت: مدارک و مستندات مورد نیاز از جمله عکس های قدیمی و کتب مرتبط با طب سنتی که در آنها نشان می داد به لحاظ تاریخی طب سنتی تا چه حد در ایران قدمت داشته است و همچنین اطلاعاتی در مورد دانشکده های طب سنتی، تعداد مقالات، مجلات و همچنین کلینیک ها و فعالیت های بین المللی و مقالاتی که به چاپ رسیده، گردآوری شد.
وی افزود: علاوه برآن یکسری اظهارنامه ها از سوی متخصصان درمانگر مرتبط با طب سنتی نیز جمع آوری شد که قدمت طب سنتی در ایران را تائید می کند و حتی فیلمبرداری و عکسبرداری نیز از مرکز طب سنتی ایران برای تکمیل پرونده انجام شد.
کاظمی با اشاره به گستردگی اطلاعات جمع آوری شده، گفت: به نظرم اگر از سوی یونسکو به پرونده تهیه شده منصفانه نگاه شود طب سنتی ایران باید ثبت شود، چرا که مدارک قابل قبولی به لحاظ تاریخی، قدمت و اندیشمندانی که داشته، تهیه شده است.
رازی، ابداع کننده سبک بیمارستان
وی درباره جایگاه طب سنتی ایران در مقایسه با طب سنتی چین و هند گفت: کشورهای دارای سابقه تاریخی هر یک طب سنتی خودشان را داشته اند مثل چین، یونان، مصر و ایران و حتی کشورهای آفریقایی. طب سنتی ایران در این میان جزو قدیمی ترین طب در دنیا بوده است و می توان گفت رازی خودش ابداع کننده سبک جدید آموزش پزشکی و سبک بیمارستان در دنیا بوده است.
کاظمی با اشاره به این که متاسفانه یک فاصله چندصد ساله برای استفاده از طب سنتی در کشور افتاده و نقش آن در کشور کمرنگ شده است، گفت: تلاش ما این است که دنیا طب سنتی ما را به نام ایران بشناسند، چون متاسفانه بسیاری از مردم جهان این طب را به اسم کشورهای عربی می شناسند و دانشمندان ما را به دلیل این که مطالب خود را به عربی می نوشتند به اسم عرب می شناسند. باید تلاش کنیم این میراث معنوی به جای مانده به نام طب سنتی ایران شناخته شود و ثبت در یونسکو یک مقدمه و کار بزرگ در این مسیر است. وی در پاسخ به این سوال که آیا در اطلاعات جمع آوری شده برای ثابت کردن ایرانی بودن این دانشمندان، مستنداتی ارائه شده است، گفت: از همه اطبایی که در طب سنتی کشور فعال بودند از دوره ایران باستان و بعد از اسلام در این پرونده نام برده شده است، از جمله زکریا رازی و ابن سینا که شاخص ترین آنهاست. در دوره باستان هم ما طب داشتیم و در کتاب اوستا به مباحث پزشکی و دارویی اشاره شده و در دوره اسلامی هم این علم مثل همه علوم پیشرفت کرده است.
کاظمی گفت: گر چه جغرافیا به اسم فارس و ایران بوده و زبان و قومیت ما ایرانی بوده است، اما زبان علمی در آن زمان عربی بوده است. در دنیای اسلام ابن سینا کتاب به زبان فارسی هم دارد و این ادعا رد می شود. تمام دانشمندان ما متولد ایران بوده اند مثلا ابن سینا، متولد خراسان بزرگ بوده که بخارا نیز جزئی از آن بوده است.