هزینه‌های میلیاردی مبارزه ایرانی‌ها با آلودگی هوا

دیروز ورق‌های تقویم دوباره به روز ۲۹ دی ماه روز هوای پاک رسید. روزی که چندین سال است به‌رغم نامش برای شهروندان با هوای ناسالم آغاز می‌شود و در میان وعده‌های مسئولان گم می‌شود.

روزی که کودکان برای داشتن هوای پاک به برج میلاد تهران می‌روند و آرزو‌های خود را برای دیدن آسمان آبی تهران به دست باد می‌سپارند. روزی که شرکت‌های خودروسازی به جای اجرای قوانین مصوب دو دهه اخیر برای تولید خودرو باکیفیت با اجرای برنامه‌های نمایشی حمایت از آهوی و یوز ایرانی حسرت هوای پاک را به دل مردم می‌نشانند و مسئولان وزارت نفت به جای تولید سوخت با کیفیت تنها وعده می‌دهند که سوخت با کیفیت در حال تولید است. و بالاخره سال‌هاست که آسمان تهران در روز هوای پاک هم، آسمانی پاک را به خود ندیده است. آیا وقت آن نرسیده است که به جای سخنرانی‌های پر زرق و برق مسئولان و متولیان محیط‌زیست و کاهش آلودگی هوا با ایجاد مدیریت یکپارچه آمار مرگ‌ومیرهای ناشی از آلودگی هوا را کم کرد؟ آیا هنوز وقت آن نرسیده است که در روز هوای پاک دیگر بانک جهانی اعلام نکند که خسارت کشور ایران از آلودگی هوا ۸ میلیارد دلار بوده است و خودروسازان از قدرت لابی خود برای اجرا نکردن قوانین و تعهدات قانونی خود به جای حفظ جان تک تک شهروندان استفاده نکنند؟ سیدجعفر تشکری‌هاشمی، معاون حمل‌و‌نقل و ترافیک شهردار تهران در این باره به روزنامه تهران امروز می‌گوید: «وقت آن رسیده است که مسئولان به جای معامله جان شهروندان در مقابل منافع خودروسازان خاتمه دهند.» این در حالی است که در سال‌جاری تاکنون ۴۲ درصد روزها هوای پایتخت در شرایط ناسالم بوده این یعنی ۱۲۹ روز از سال؛ البته این آمار بر اساس استانداردهایی است که تاکنون بار‌ها گفته شده فقط به درد آنهایی می‌خورد که یک روز خود را در شهری مانند تهران سپری می‌کنند و کسانی که ساکن این کلانشهر هستند باید بدانند که بیش از ۹۰ درصد از روزهای سال هوایی به ریه‌هایشان می‌فرستند که بر‌اساس استانداردهای روز دنیا سمی است. 

روز جمعه بود که محمدهادی حیدرزاده، مدیرکل محیط‌زیست استان تهران در سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه به آمار وزارت بهداشت و درمان اشاره کرد و به صراحت اعلام کرد: «براساس گزارش وزارت بهداشت سالانه ۲۷۰۰ نفر در تهران بر اثر آلودگی هوا فوت می‌کنند که باید علما ورود کرده و مطرح کنند که مرگ بر این‌اساس یک قتل بوده تا آلوده کنندگان جدی‌تر به موضوع هوا توجه کنند.» او حتی بیان کرد که در تهران تعداد کودکان سرطانی نسبت به شهرهای دیگر ایران بیشتر است که باید این امر را مدنظر قرار دهیم. هرچند مدیرکل محیط‌زیست استان تهران وعده داد که به‌رغم آنکه در چند سال اخیر خودروسازان نسبت به تعهد خود برای ارتقای استاندارسازی عمل نمی‌کردند و با توجه به اینکه جلسات متعددی در دولت با خودروسازان داشته‌ایم آنها متعهد شدند تا خرداد سال ۹۳ تمام محصولاتشان به استاندارد یورو ۴ برسد. اما به نظر می‌رسد که این مقام مسئول به دست‌های پشت‌پرده خودروسازان در سال‌های اخیر درخصوص عدم اجرای تمامی تعهدات قانونی خود بر اساس برنامه سوم، چهارم و پنجم توسعه و همچنین قوانین بالادستی مجلس فعال بوده است و نتیجه این لابی‌ها نیز در سال‌های اخیر نتیجه‌ای جز مرگ ۲۷۰۰ شهروند تهرانی به همراه نداشته است.با گذشت سال‌ها، خودروسازان با خلف وعده و بهانه‌تراشی‌های بسیار، ارتقای استاندارد خودرو را به تعویق انداخته‌اند و هنوز خودرو یورو ۲ روانه این شهر و دیار می‌کنند. هنوز بنزین بی‌کیفیت در جایگاه‌های سوخت پایتخت عرضه می‌شود و جان هزاران نفر از شهروندان به دلیل مواد سرطان‌زای بنزین در خطر است. هنوز روزانه ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰‌خودرو بی‌کیفیت شماره می‌شود و به حجم ترافیک و ترددهای شهری افزوده می‌شوند و هنوز پس از دوسال قانون معاینه فنی در مجلس اصلاح نشده است. سیدجعفر تشکری‌هاشمی با اشاره به اینکه کیفیت سوخت و کیفیت تولید خودرو باید در کشور ارتقایی جهشی بیابد، بیان می‌کند: «اجبار خودروسازان به دلیل منافع بی‌شمار و سرشاری که دارند، کاری راحت نیست، زمانی که هنوز موتور پیکان در تولیدات جدید استفاده می‌شود و استاندارد یورو ۲ هم با زحمت فراوان در تولیدات خودروهای داخلی لحاظ می‌شود، مادامی که وزارت صنایع سختگیرانه با خودروسازان برخورد نکند و فضا را برای تحمیل خودروهای بی‌کیفیت به مشتریان باز بگذارد، خودرو ساز منافعش را ترجیح داده و سلامت شهروندان را در نظر نخواهد گرفت.»معاون شهردار تهران تاکید می‌کند: «مسئولان در نظر داشته باشند که به چه قیمتی داریم با خودروسازان معامله می‌کنیم؟ به قیمت سود خودروساز و چرخیدن چرخ یک کارخانه، سلامت و ضربان قلب ساکنین شهر را به حراج می‌بریم. بنابراین ضروری است مسئولان وزارت صنایع و سازمان حفاظت محیط‌زیست با جدیت در مقابل خط تولید استاندارد یورو ۲ بایستند و به معامله جان شهروندان در مقابل منافع خودروسازان خاتمه دهند. چرا که خودروسازان چند سال است که در استاندارد یورو ۲ در جا می‌زنند و کسی جلویشان نمی‌ایستد، اما همان خودرو بی‌کیفیت در هنگام استفاده در دست شهروند ممنوع‌التردد می‌شود تا چند روزی هوای تهران نفسی بیاساید. از طرفی وزارت نفت نیز باید کیفیت سوخت‌های تولیدی خود را بالا ببرد که این امر هم هنوز محقق نشده است.» 

خودروسازان و آلودگی هوا 

شاید بتوان گفت که نتیجه یکی از همین لابی‌های قدرتمند خودروسازان تصویب قانون ۵ ساله شدن سن معاینه فنی خودرو‌ها بوده است. قانونی که بعد از تصویب آن تازه نمایندگان مجلس را به این فکر انداخت که چرا با تصویب آن تمامی تلاش‌های سال‌های اخیر خود را برای کاهش آلودگی هوا در تهران و سایر شهرها و کلانشهرهای کشور به هدر دادند و کارشناسان محیط‌زیست و مدیران شهری این قانون را یکی از اشتباهات تاریخی مجلسیان بر شمردند. معصومه آباد، رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای اسلامی شهر تهران با انتقاد از اینکه چرا نمایندگان مجلس شورای اسلامی تغییر در قانون معاینه فنی خودروهای نو از ۵ سال به دو سال را به تاخیر انداخته‌اند، به روزنامه تهران امروز می‌گوید: «آلودگی هوا راه تنفسی شهروندان را بسته و این در حالی است که ایمنی شهروندان هم به واسطه عدم انجام معاینه فنی در معرض تهدید است.» رحمت‌الله حافظی، رئیس کمیسیون محیط‌زیست شورای شهر تهران درباره دلایلی که در سال ۹۰ بعد از افزایش اعتراضات کارشناسان و مسئولان از سوی نمایندگان مجلس مطرح شد، نیز به روزنامه تهران امروز توضیح می‌دهد: «در بحث افزایش سن معاینه فنی خودروها زمانی که با موج بزرگی از اعتراضات کارشناسان محیط‌زیست و مسئولان شهری روبه‌رو شد، نمایندگان مجلس مطرح کردند که نه تنها مراکز معاینه فنی خودروها استاندارد نیست، بلکه به دلیل ناکافی بودن تعداد این مراکز شهروندان با مشکل روبه‌رو می‌شوند. اما حرف ما این است که اگر این مشکلات درخصوص مراکز معاینه فنی شهر تهران وجود دارد، نمایندگان که در مقام قانونگذار هستند می‌توانند در قالب مصوباتی تکلیف کنند که وزارت کشور و شهرداری‌ها ظرف مدت معینی تعداد مراکز معاینه فنی خودرو را در کشور افزایش دهند. از سوی دیگر در مورد استاندارد بودن این مراکز نیز همین نمایندگان می‌توانند در قالب مصوبه و قانونی تکلیف کنند که موسسه استاندار درخصوص رعایت استانداردهایی که این مراکز باید داشته باشند نظارت کنند نه اینکه اصل و صورت مسئله پاک شود و بعد از آن نیز در همایش جایزه ملی بقراط یکی از نمایندگان محترم مجلس به پشت تریبون بیاید و گلایه کند که چرا هوای تهران آلوده است؟.» 

آلودگی هوا، مهم‌ترین چالش محیط‌زیستی کشور 

کافی است تمامی قوانین دو دهه اخیر مجلس را در حوزه کاهش آلودگی هوا در کشور بررسی کنیم تا به قوانین اجرایی نشده زیادی در این حوزه برسیم. از طرح جامع کاهش آلودگی هوا گرفته تا قوانین مربوط به توسعه حمل‌و‌نقل عمومی در تهران و سایر کلانشهرها و صد البته قانون تشکیل مدیریت یکپارچه شهری مطابق برنامه سوم، چهارم و پنجم توسعه کشوری. آنطور که مدیرکل محیط‌زیست استان تهران در خطبه‌های نماز جمعه گذشته توضیح داد: «اولین بار در دهه ۵۰ موضوع آلودگی هوا مطرح شد که در دهه ۵۰ برنامه جامع و مشخص که بتواند کارساز باشد، وجود نداشت که این امر باعث شده امسال ۳ روز هوای پاک داشته و دیگر روزها در شرایط ناسالم و هشدار قرار بگیرد و لطمات بسیاری بر سلامت شهروندان از جمله کودکان، کارمندان و حتی جانبازان وارد کند.»واقعیت تلخ است اما باید پذیرفت که هوای تهران در روزهای گذشته باز هم در شرایط هشدار قرار گرفت، حکایت آلودگی هوای تهران حکایت بیماری است که به ذات‌الریه مبتلا است اما پزشکان معالجش به مانند یک سرما‌خوردگی کوچک برای آن نسخه پیچی می‌کنند و همین‌که چند روزی هوا بهتر می‌شود، مداوای اصلی را فراموش می‌کنند. آخرین اطلاعات ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا، آن هم در روز هوای پاک نشان می‌داد که شاخص کیفیت هوای تهران در شرایط ناسالم قرار دارد. این به آن معناست که حتی در روز هوای سالم تهرانی‌ها از نفس کشیدن محروم هستند چه برسد به سایر روزهای سال که در نهایت محکوم به یک مرگ خاموش می‌شوند و نهایت کاری که مسئولان می‌کنند این است که مدارس و ادارات تعطیل می‌شود و طرح زوج و فرد به عنوان اولین راهکار از جلو در منازل شهروندان اجرا می‌شود. کافی که با وزیدن باد یا باریدن باران هوای تهران کمی بهتر شود اما دوباره این سناریو تکرار می‌شود. سیدجعفر تشکری‌هاشمی، معاون حمل‌و‌نقل و ترافیک شهردار تهران با بیان اینکه آلودگی هوای تهران در شرایط بحرانی‌ است، به روزنامه تهران امروز می‌گوید: «آلودگی هوا مهم‌ترین چالش زیست‌محیطی کشور است که منابع متحرک ریشه اصلی آن محسوب می‌شود، به‌طوری‌که منابع متحرک از جمله تردد میلیون‌ها خودرو و موتورسیکلت با استاندارد پایین و احتراق سوخت به مراتب بی‌کیفیت بالغ بر ۸۵ درصد تولید آلودگی هوا را شامل می‌شود. این در حالی است که مهم‌ترین آلاینده‌های موجود در هوای تهران، ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون است که محصولی انسان ساخت بوده و از طریق فعل و انفعلات شیمیایی و کارکرد خودرو و وسایل نقلیه و احتراق سوخت تولید می‌شوند.» معاون شهردار تهران اعتقاد دارد که به جای اجرای طرح‌های سلبی باید به‌دنبال حذف آلاینده‌ها از منبع باشیم، چرا که اجرای طرح‌هایی مانند طرح زوج و فرد از در منازل تنها باعث بروز مشکلات برای شهروندان می‌شود در حالی‌که برای حل مشکل آلودگی‌ها در تهران در کنار اجرای راهکارهای کوتاه مدت نیاز به اجرای راهکارهای بلند مدت مطابق با اسناد بالادستی است. 

مدیریت یکپارچه، حلقه مفقوده کاهش آلودگی هوا 

در سال‌های اخیر آنچه پایتخت‌نشینان به یاد دارند، این است که متولیان محیط‌زیست به‌دنبال متهم کردن دیگر سازمان‌ها بودند تا افزایش این مشکل را به گردن آن بیندازند. حتی در زمان‌هایی کار آنقدر بالا می‌گرفت که پای دادستان کل کشور به عنوان نماینده مدعی العموم به این مشکل باز می‌شد اما پیگیری‌ها در همین حد باقی می‌ماند و تنها این پایتخت‌نشینان بودند که با از دست دادن جان خود مثل برگ درخت روی زمین می‌ریختند و در این میان هم بودند مسئولانی که آمارهای مرگ‌ومیرهای مردم را بزرگ نمایی رسانه‌ای قلمداد می‌کردند. اما محمدباقر قالیباف، شهردار تهران اعتقاد دارد: «درست است یکی از مشکلات ما درخصوص رفع آلودگی هوا بحث اعتبارات و بودجه است اما اولین مشکل ما بحث اعتبارات نیست، بلکه اولین مشکل ما آن است که ساختار این کار، ساختار درستی نیست و ما اشکالات ساختاری داریم. امروز چه کسی مسئول حل مشکل آلودگی هوا است؟ من شهردار؟ اما من ده‌ها دلیل و استدلال قانونی می‌آورم که این کار در دست شهرداری تهران یا دیگر دستگاه‌ها نیست‌. در واقع ما یک اشکال ساختاری داریم.» شهردار پایتخت در این باره توضیح می‌دهد: «اگر کار چند صاحب داشته باشد، مثل کار بی‌صاحب است، یعنی هیچ‌کس به‌طور مستقیم نمی‌تواند، اقدامی‌کند و باید این هماهنگی ایجاد شود. البته قبول دارم که موضوع آلودگی هوا یک کار فرابخشی است و در این میان چندین دستگاه حضور دارند اما حتما یک مجموعه و یک دستگاه باید محوریت و مسئولیت این کار را داشته باشد. من مطمئن هستم اگر اینگونه باشد و مدیران ما نیز مدیران محکم و با اراده‌ای باشند، مشکلی نیست که در مقابل اراده یک مدیر متعهد باقی بماند. بنابراین مشکلات حتما قابل حل است و در کنار این باور باید بررسی‌های دقیق نیز صورت گیرد.» 

معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردار تهران نیز با تایید صحبت‌های شهردار تهران اعلام می‌کند: «هرچند طرح‌های مقطعی از جمله اجرای سراسری زوج و فرد و تعطیلی مدارس و اداره‌ها شاید در روزهای آلوده و بحرانی، از انباشت آلودگی کاسته و وضعیت بهبود نسبی بیابد، اما به واقع راهکار کاهش آلودگی هوا باید از منبع تولید کنترل شود. اینکه ما به‌دنبال حذف عناصر آسیب‌پذیر در آلودگی هوا باشیم راهکاری درست نیست چرا که تعطیلی و ممنوعیت تردد وسایل نقیله برخورد با معلول بوده در حالی‌که علت جای دیگری‌است، بر فرض که یک مدرسه را تعطیل کردیم آیا کودکان در خانه‌ها می‌نشینند و درها را می‌بندند تا ذرات آلاینده را استشمام نکنند!؟» 

کودکان تهرانی در آرزوی هوای پاک 

دیروز کودکان تهرانی به برج میلاد تهران رفته بودند تا با ماشین‌های اسباب بازی خود پازل کوه دماوند را بسازند و به این وسیله اعلام کنند که دیدن قله برفی دماوند این روزها به یک رویای باورنکردنی برای آنها تبدیل شده است. شاید امروز کودکان سرطانی که اسیر تخت‌های بیمارستان شده‌اند هم به بهانه روز هوای پاک چشمان خود را می‌بندد تا شاید آخرین خاطره‌ای که از کوه دماوند دارند را به یاد بیاورند. فرزاد هوشیار پارسیان درباره اجرای برنامه ساخت پازل کوه دماوند به روزنامه تهران امروز می‌گوید: «در این طرح همزمان با هفته هوای پاک خواستیم هم کودکان را با کوه دماوند به عنوان نماد ملی ایران آشنا کنیم و هم اینکه اگر هوای شهر تهران سالم باشد، دیدن کوه دماوند از هر نقطه تهران امکان‌پذیر است. چرا که معتقدیم کوه دماوند و برج میلاد تهران به عنوان شاخص سنجش آلودگی هوا در میان شهروندان شناخته شده‌اند و به همین دلیل خواستیم با کنار هم قرار دادن این دو نماد ملی، خطرات آلودگی هوا را برای سلامتی شهروندان گوشزد کنیم.» او با بیان اینکه ۶۰ تا ۷۰‌درصد منابع آلاینده در تهران و کلانشهر‌ها، خودرو است، تاکید می‌کند: «در پروژه طراحی پازل کوه دماوند، تعدادی از کودکان و دانش‌آموزان، تعداد پنج هزار و ۲۰۰ قطعه ماشین اسباب بازی خود را به رنگ آبی و سفید درآورده و در نهایت این ماشین‌های اسباب بازی را روی پازل کوه دماوند که به صورت مسطح در ایوان غربی برج میلاد تهران ساخته شده است، قرار دادند.» آنطور که معاون حمل‌و‌نقل و ترافیک شهردار تهران می‌گوید؛ طبق گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۰۶ ایران بابت خسارات ناشی از آلودگی هوا مبلغ هشت میلیارد دلار هزینه پرداخت کرده است. در واقع وضعیت آلودگی هوا از بحران هم گذشته و طبق گفته‌های مسئولان وزارت بهداشت، سالانه چهار هزار و ۶۰۰ نفر به واسطه تنفس هوای آلوده جان خود را از دست می‌دهند یا در روزهای آلودگی هوا ۲۷۵ نفر در شهر تهران روانه بیمارستان می‌شوند واینکه مسئولان با صرف وقت و انرژی تنها جلسات و مصوبات کمیته اضطرار را پیگیری می‌کنند تامل برانگیز است.

منبع:تهران امروز