نام علمی : Cydonia oblonga
نام انگلیسی: Quince
نام عربی: السَفَرجَل
نام‌های دیگر: بهی، آنی، آبی، آبرود، آیوا، هیوا، شال‌به، شغال‌به، توچ، سنگه و…
طبیعت میوه به
از نظر طب قدیم ایران
بِه شیرین ، معتدل و یا گرم و تر میباشد
بِه ترش، سرد و خشک است.
دانه بِه نیز سرد و تر است.
به درختی است از خانواده گل‌سرخیان (Rosaceae) که دارای ساقه‌های مایل به کبود میباشد و ارتفاع آن تا پنج متر می‌رسد.
برگ‌های ساده با کناره‌های ناهموار آن پوشیده از کرک میباشد و به نظر گَردآلود می‌رسد.
گل‌های بِه، درشت و به رنگ سفید یا سفید مایل به صورتی است و دارای پنج گلبرگ میباشد.
میوه بِه، کروی، شبیه به سیب اما درشت‌تر و پوشیده از کُرک است.
میوه بِه در ابتدای رشد دارای رنگ سبز و مزه گس میباشد اما پس از رسیدن رنگ آن زرد و مزه آن شیرین می‌شود.
درخت بِه در نقاط مختلف ایران می‌روید و در شمال ایران مانند گرگان، گیلان و آذربایجان به حالت خودرو رشد می‌کند.
اصفهان و نیشابور نیز از مراکز مهم پرورش و تولید بِه مرغوب میباشد.
میوه بِه از جمله میوه‌هایی است که تقریباً تمام اجزای آن از جمله میوه، برگ، پوست درخت، شکوفه، دانه و… آن از نظر طب سنتی ایران، خاصیت درمانی دارد.
ترکیبات میوه به :
از مهم‌ترین ترکیبات میوه بِه :
کلسیم، فسفر، آهن، هیدرات‌های کربن، پتاسیم، سدیم، تیامین، نیاسین، ویتامین A, B1, B2, B3 و ویتامین C میباشد.
مصرف به و تأثیر بر روی دستگاه قلبی- عروقی
تقویت‌کننده قلب است.
در پایین آوردن کلسترول بد خون تأثیر دارد.
پتاسیم موجود در میوه بِه، در پایین آوردن فشار خون تأثیر دارد.
در کاهش خطرات بیماری‌های قلبی مؤثر است.
مصرف به و تأثیر بر روی دستگاه گوارشی
چون فیبر زیادی دارد مقوی معده و دستگاه گوارش است.
میوه و آب آن، برای زخم‌های دهانی، لثه و گلو بسیار سودمند است.
بوی بد دهان را از بین می‌برد.
قابض است اما بِه ترش مسهل میباشد.
به ترش ، استفراغ را بند می‌آورد.
اسهال‌های ساده و اسهال خونی را کنترل می‌کند.
برای هضم غذا مفید است.
در تسکین ورم حاد روده‌ها مؤثر است و یکی از بهترین میوه‌ها در کنترل کولیت‌ها میباشد.
مصرف به و تأثیر بر روی دستگاه تنفسی
نرم‌کننده سینه است و برای درمان تنگی نفس و رفع اخلاط خونی سینه مفید است.
به دانه اثر شفابخشی برای التهاب‌های دستگاه گوارش و مخاط‌ها، سرفه‌های خشک، ضد تب، سینه درد، یبوست و گرفتگی صدا دارد؛
ولی مراقب باشید از جویدن و بلعیدن به دانه بپرهیزید؛ زیرا به دانه، حاوی ماده‌ای است که برای بدن مضر است. از این رو، فقط از لعاب به دانه استفاده نمایید.
دمنوش گل و شکوفه بِه نیز برای درمان سردرد، سرفه و بی‌خوابی مؤثر است و مقوی معده میباشد.
مصرف به و تأثیر بر روی دستگاه ادراری و تناسلی
ادرارآور است و برای درمان دردهای کلیوی مفید است.
خانم‌های باردار برای جلوگیری از سقط جنین، بِه مصرف کنند.
خون‌ریزی‌های قاعدگی و بواسیری را درمان می‌کند.
خواص دیگر میوه بِه
با خوردن به، عرق بدن خوشبو می‌شود.
به دلیل داشتن آنتی‌اکسیدان، ضد سرطان میباشد.
روغن بِه نیز برای برطرف کردن صدای وزوز گوش، بهبود سرگیجه، مداوای زخم‌های دهان، درمان خون‌ریزی ریوی، کنترل اسهال مزمن، درمان ورم کبد و زخم روده‌ها مؤثر است.
شیوه تهیه آن نیز به این صورت است که بِه را خوب می‌پزیم و بعد با فشار، آب آن را می‌گیریم و به دو برابر آب گرفته‌شده، روغن زیتون به آن می‌افزاییم. سپس روی حرارات ملایم آن‌قدر می‌جوشانیم تا آب آن تبخیر شود و روغن باقی بماند.
جوشانده برگ درخت بِه نیز علاوه بر خاصیت آرام‌بخشی، برای ورم چشم و شست‌وشوی زخم‌ها مفید است.
عوارض و موارد منع مصرف
خوردن زیاد بِه برای اشخاص گرم‌مزاج مضر است.
میوه نارس آن دیرهضم و قابض است و خوردن آن به صلاح نیست.
وجود میوه به در غذا بصورت آب پز و همراه با میوه های ترش مثل آلوبخارا و رب انار میتواند باعث جذب بهتر املاح موجود در آن شده و اثرات ایجاد خشکی در گوارش را تعدیل کند.